audio wygenerowane przy użyciu narzędzia ElevenLabs

W praktyce obrotu gospodarczego, w tym w zamówieniach publicznych, kary umowne pełnią funkcję represyjną, kompensacyjną i mobilizującą. Jednakże zdarza się, że ich wysokość – zwłaszcza w umowach narzuconych jednostronnie – przekracza granice proporcjonalności, prowadząc do nieuzasadnionego wzbogacenia wierzyciela. W takich sytuacjach możliwe jest skorzystanie z instytucji miarkowania kary umownej.

Podstawa prawna miarkowania

Zgodnie z art. 484 § 2 Kodeksu cywilnego (KC) jeżeli zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane, dłużnik może żądać zmniejszenia kary umownej; to samo dotyczy wypadku, gdy kara umowna jest rażąco wygórowana.

Kryteria sądowego miarkowania kary umownej

W świetle orzecznictwa (np. wyrok SA w Szczecinie z dnia 30.03.2022 r., sygn. akt I ACa 983/21) oraz rekomendacji Prokuratorii Generalnej RP,  można stwierdzić, że sądy stosują wieloaspektowe podejście do oceny zasadności i skali obniżenia kary (podstaw miarkowania). Wynika to z tego, że przepisy KC nie precyzują, jakie są kryteria uznania kary za rażąco wygórowaną.

W orzecznictwie sądów można odnaleźć następujące podstawy do zmiarkowania kary umowne:

• stosunek wysokości kary do wartości świadczenia głównego – im większa dysproporcja, tym większe prawdopodobieństwo miarkowania,
• stopień i czas trwania naruszenia – jednorazowe uchybienie może być inaczej oceniane niż powtarzające się opóźnienia,
• znaczenie naruszonych postanowień – większą wagę przypisuje się naruszeniu obowiązków głównych niż pobocznych,
• stopień winy dłużnika – istotne, czy naruszenie miało charakter zawiniony, czy obiektywnie niezależny,
• przyczynienie się wierzyciela – np. brak współdziałania może ograniczać zasadność dochodzenia pełnej kary,
• relacja kary do szkody – jeśli szkoda była minimalna lub nie wystąpiła, rażąco wygórowana kara może zostać zmiarkowana,
• zgodny zamiar stron – np. czy kara miała pełnić funkcję sankcyjną, czy tylko mobilizacyjną,
• stosunek, w jakim do siebie pozostają dochodzona kara umowna i spełnione z opóźnieniem świadczenie dłużnika,

Miarkowanie kary leży w gestii sądu, który działa w granicach tzw. uznania sędziowskiego. Sąd ocenia wszystkie okoliczności sprawy, w tym interes publiczny w przypadku zamówień publicznych.

Zamówienia publiczne a miarkowanie

Zarówno PZP jak i orzecznictwo dopuszczają możliwość miarkowania kar w umowach publicznych. Zawieranie ugód w tym zakresie nie narusza zakazu istotnych zmian umowy, jeżeli nie prowadzi do obejścia prawa.

Czy poziom miarkowania może być znaczący?

W jednej ze spraw sądowych – wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 17.11.2017 r. sygn. akt I ACa 498/17 – wysokość wynagrodzenia była określona przez strony na kwotę 183.958,25 zł brutto. W umowie zastrzeżono karę umowną zastrzeżono karę umowną w wysokości 1% wartości wynagrodzenia za każdy dzień opóźnienia – łącznie naliczono karę umowną w wysokości 99.337,32 zł (co stanowiło ok 50 % całego wynagrodzenia). Sąd zmiarkowała karę do kwoty 19.867,68 zł tj. 0,2% umówionego wynagrodzenia brutto za każdy dzień opóźnienia (0,2% x 183.958,25 zł x 54 dni). Sąd zmiarkował karę umowną o 20%, co stanowi już 11% wartości wynagrodzenia umownego.

W innej sprawie – wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 22.12.2016 r. sygn. akt I ACa 542/16 – wskazano, że wynagrodzenie umowne było na kwotę 16.000.000,00 zł. Naliczono karę umowną w wysokości 14.720.000 zł (za 92 dni opóźnienia w zakończeniu realizacji robót, przyjmując, że kara umowna wynosiła 1% wynagrodzenia brutto dziennie, tj. 160.000 zł za każdy dzień opóźnienia). W orzeczeniu stwierdzono, że kara umowna jest zbyt wygórowana, bo stanowiła aż 92% wynagrodzenia wynikającego z kontraktu. Sąd Okręgowy zmiarkował naliczoną karę umowną do kwoty 1.472.000 zł – obniżył ją o 90%, a Sąd Apelacyjny stwierdził, że jest to prawidłowe zmiarkowanie.

Podsumowanie

Przesłanki miarkowania kary umownej są różne – nie ma zamkniętego katalogu i wytycznych, które sądy uwzględniają. Zarówno podstawa (okoliczność) zmiarkowania kary umownej zależy od uznania sądu, a w konsekwencji również poziom obniżenia kary umownej.

kara umowna – Proces Inwestycyjny