Kary umowne to jeden z najczęściej stosowanych mechanizmów w umowach o roboty budowlane. Służą one do zmobilizowania wykonawcy do terminowego i rzetelnego wykonania prac, a także do ochrony interesów zamawiającego. W przypadku zamówień publicznych katalog obowiązkowych kar umownych nie jest pozostawiony wyłącznie uznaniu stron – ustawa Prawo zamówień publicznych (PZP) jasno wskazuje, które z nich należy zawrzeć w umowie. Brak takich postanowień umownych może oznaczać naruszenie przepisów PZP.
Jakie kary umowne zgodnie z PZP są obowiązkowe w umowie na roboty budowlane?
Podstawowym przepisem, który reguluje tę kwestię jest art. 437 ust. 1 pkt 7) PZP. Zgodnie z tym przepisem w umowie o roboty budowlane trzeba określić wysokość kar umownych za konkretne naruszenia związane z podwykonawstwem. Chodzi o cztery sytuacje:
- Brak zapłaty lub nieterminową zapłatę wynagrodzenia należnego podwykonawcom lub dalszym podwykonawcom.
- Nieprzedłożenie do zaakceptowania projektu umowy o podwykonawstwo, której przedmiotem są roboty budowlane) lub projektu jej zmiany.
- Nieprzedłożenie poświadczonej za zgodność kopii zawartej umowy o podwykonawstwo (lub jej zmiany).
- Brak zmiany umowy o podwykonawstwo w zakresie terminu zapłaty, gdy wymaga tego art. 464 ust. 10 PZP.
W każdym z tych przypadków ustawa wymaga, aby w umowie nie tylko znalazła się wzmianka o karze, ale aby określono jej konkretną wysokość. Ustawodawca nie wskazuje jednak stawek – to zamawiający ustala, jaka kara będzie adekwatna.
Kara związana z waloryzacją w umowach dłuższych niż 12 miesięcy
W przypadku umów o udzielenie zamówienia, zawieranych na okres ponad 12 miesięcy, pojawia się dodatkowy obowiązek wynikający z art. 436 pkt 4) lit. a) PZP. Zgodnie z tym przepisem umowa musi przewidywać karę umowną za brak lub nieterminową zapłatę przez wykonawcę wynagrodzenia należnego podwykonawcom, jeżeli wynagrodzenie wykonawcy zostało zwiększone w wyniku waloryzacji przewidzianej w art. 439 PZP. Ma to zapewnić, że wzrost wynagrodzenia wykonawcy przełoży się na terminowe rozliczenia z podwykonawcami.
Jak formułować zapisy o karach?
Przepisy PZP wskazują jedynie przypadki, które obwarowane są karami umownymi – nie regulują sposobu oraz zasad konstruowania klauzul o karach umownych. W tym zakresie zastosowanie będą znajdowały ogólne zasady tj. przepisy kodeksu cywilnego.
Z punktu widzenia praktyki, aby kary umowne były skutecznie zastrzeżone, treść klauzul umownych powinna:
- określać obowiązek i/lub termin jego wykonania, którego naruszenie i/lub niedotrzymanie będzie podstawę nałożenia kary umownej,
- precyzyjnie określać wysokość kary umownej (np. od wartości niewypłaconego wynagrodzenia),
- wprowadzać limit maksymalnej wysokości łącznej kar umownych.
Kary a raport z realizacji zamówienia
Warto pamiętać, że jeżeli naliczone kary umowne przekroczą 10% wartości umowy, zamawiający będzie musiał sporządzić raport z realizacji zamówienia (art. 446 PZP). Oznacza to, że skala sankcji ma również skutki formalne dla Zamawiającego.
Na marginesie – inne umowy w PZP
Choć katalog kar umownych z art. 437 ust. 1 pkt 7) PZP dotyczy wyłącznie robót budowlanych, to obowiązek z art. 436 pkt 4 lit. a) PZP – kary przy waloryzacji – odnosi się także do umów na dostawy i usługi, jeśli są zawarte na ponad 12 miesięcy. W takich umowach również należy przewidzieć karę umowną za brak terminowych płatności wobec podwykonawców po waloryzacji wynagrodzenia.
Podsumowanie
W zamówieniach publicznych na roboty budowlane kary umowne to nie tylko kwestia negocjacji między stronami. Ustawa PZP nakłada obowiązek, by w umowie znalazły się konkretne sankcje związane z podwykonawstwem, a w dłuższych kontraktach – także kara powiązana z waloryzacją. Dobrze skonstruowane postanowienia nie tylko zabezpieczają interes zamawiającego, ale także ułatwiają egzekwowanie obowiązków wykonawcy i uniknięcie sporów.
Więcej informacji z zakresu prawa zamówień publicznych dostępne TU.
Kara umowna jako określona suma. Problemy praktyczne – Proces Inwestycyjny
