Odpowiednio wykonany projekt budowlany jest kluczowy dla powodzenia każdego procesu inwestycyjnego. Jego stworzenie jest najczęściej przedmiotem umowy o prace projektowe, którą zawiera inwestor z architektem. Aby interesy stron były należycie zabezpieczone, w umowie powinny znaleźć się szczegółowe postanowienia dotyczące praw autorskich do wykonanego projektu.

Projekt budowlany to utwór 

Projekt budowlany to utwór w rozumieniu Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Podlega zatem ochronie własności intelektualnej wynikającej z przepisów prawa. Oznacza to, że aby móc korzystać z projektu, w tym wybudować na jego podstawie budynek, należy uzyskać zgodę twórcy.

Autor projektu ma prawo do kontrolowania sposobu wykorzystania i rozpowszechniania swojego dzieła i te postanowienia dotyczące praw autorskich powinny być szczegółowo ujęte w umowie o prace projektowe. To bardzo ważne, aby kontrakt wyraźnie określał prawa i obowiązki stron w zakresie korzystania z projektu budowlanego oraz zasady ewentualnego przeniesienia praw autorskich. W przeciwnym razie, zastosowanie znajdą przepisy ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, a te nie zawsze będą spełniać oczekiwania stron.

I tak na przykład zgodnie z art. 61 ustawy „Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, nabycie od twórcy egzemplarza projektu architektonicznego lub architektoniczno-urbanistycznego obejmuje prawo zastosowania go tylko do jednej budowy.” Przepis ten ma znaczenie w szczególności dla inwestorów – deweloperów, którzy budują np. osiedla domów jednorodzinnych według tego samego projektu. W takim wypadku kluczowym jest, aby zawrzeć w umowie postanowienie wprost przyznające inwestorowi prawo do wykorzystania projektu do więcej niż jednej budowy.

Na jakiej podstawie inwestor może korzystać z projektu?

Zgodnie z prawem autorskim, autor może wyrazić zgodę na korzystanie z utworu na dwa sposoby:

• poprzez udzielenie licencji lub
• przeniesienie praw autorskich.

Udzielenie licencji uprawnia inwestora do korzystania z projektu. Jeśli inwestorowi zależy na oryginalnym, niepowtarzalnym projekcie w umowie o prace projektowe musi znaleźć się zapis, że licencja jest wyłączna. W przeciwnym razie twórca będzie mógł udzielić licencji na dany projekt także innym podmiotom. Należy też zwrócić uwagę na fakt, że licencja jest ograniczona w czasie.  Zgodnie z ustawą o prawie autorskim może być udzielona maksymalnie na 5 lat. Wypowiedzenie licencji na czas określony może nastąpić jedynie w szczególnych sytuacjach określonych w ustawie. Po upływie 5-letniego okresu strony mogą postanowić aneksem o przedłużeniu umowy, ale jedynie na czas nieoznaczony. Zgodnie natomiast z art. 68 Ustawy, jeżeli umowa nie stanowi inaczej, a licencji udzielono na czas nieoznaczony, twórca może ją wypowiedzieć z zachowaniem terminów umownych, a w ich braku na rok naprzód, na koniec roku kalendarzowego. Dopuszcza się również udzielenie licencji, na kolejny, maksymalnie 5-letni okres. Zarówno przedłużenie licencji, jak i udzielenie nowej, wymaga porozumienia pomiędzy stronami. Drugim ze sposobów udzielenia zgody na korzystanie z projektu jest przeniesienie praw autorskich. Zawarcie takiego zapisu w umowie o prace projektowe powoduje bezpowrotne zbycie przez projektanta praw do projektu na rzecz inwestora. Z perspektywy inwestora jest to rozwiązanie korzystniejsze. Do przeniesienia praw autorskich należy dążyć zwłaszcza wówczas, gdy architekt tworzy projekt „szyty na miarę” w oparciu o indywidualne potrzeby inwestora. Niezależnie od zastosowanego rozwiązania, umowa o prace projektowe powinna szczegółowo określać sposoby korzystania z projektu przez inwestora (tj. określić pola eksploatacji). Zgodnie bowiem z art. 41 ust. 2 ustawy, udzielenie licencji lub przeniesienie praw obejmuje wyłącznie pola eksploatacji wymienione w umowie.

Autorskie prawa osobiste

Inwestorzy i autorzy projektów budowlanych muszą pamiętać, że oprócz praw majątkowych, twórcy przysługują także prawa osobiste wymienione w art. 16 Ustawy. Prawa osobiste są niezbywalne. Nie można ich przenieść nawet, gdy przenosi się pełne autorskie prawa majątkowe. Dopuszczalne jest jednak udzielenie przez twórcę upoważnienia do wykonywania autorskich praw osobistych.

W kontekście umowy o prace projektowe największe znaczenie spośród praw osobistych ma prawo do nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania, tj. prawo do wprowadzania zmian w utworze. W interesie inwestora jest, aby w umowie znalazło się upoważnienie do wykonywania wspomnianego prawa osobistego. Pozwoli to uniknąć każdorazowego zwracania się do autora o zgodę, gdy zajdzie potrzeba wprowadzenia zmian w projekcie.

Prawa zależne

Poza prawami majątkowymi i osobistymi opisanymi powyżej, twórcy przysługuje również prawo do zezwalania na korzystanie i rozporządzanie opracowaniami utworu (prawa zależne). Takim opracowaniem jest np. projekt przebudowy budynku powstałego na podstawie pierwotnego projektu. W przypadku, gdy umowa nie zawiera postanowień dotyczących praw zależnych, prawa te pozostają przy twórcy. Aby przekazać je inwestorowi, w umowie o prace projektowe należy zawrzeć odpowiednio skonstruowaną klauzulę. Dzięki temu inwestor nie będzie musiał korzystać z usług tego samego projektanta, gdy na przykład po latach zdecyduje się na przebudowę obiektu.

Podsumowanie

Prawa autorskie w projektach budowlanych są kluczowe dla wszystkich zaangażowanych stron – architektów, inżynierów, projektantów i inwestorów. Postanowienia dotyczące praw autorskich powinny stanowić integralną część umowy o prace projektowe. Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych chroni przede wszystkim twórców, a więc brak odpowiednich klauzul umownych powoduje ograniczenie uprawnień przysługujących inwestorowi. Odpowiednio skonstruowana umowa pozwoli natomiast inwestorowi na sprawną realizację procesu inwestycyjnego. Zrozumienie tych praw oraz jasne określenie ich na etapie negocjacji umowy o prace projektowe może zapobiec potencjalnym sporom prawnym i zapewnić ochronę intelektualnej własności oraz interesów wszystkich zaangażowanych stron.